Zafer ve Tayyare Bayramı Hediyesi Zafranbolu Uçağı

Mehmet KÜTÜKÇÜOĞLU

1. Dünya Savaşı ve İstiklal Harbi kazanılan başarıların yanında Türk milletine eksiklerini göstermesi bakımından kritik tecrübeler de vermiştir. Özellikle genç cumhuriyetin Türk Tayyareciliği geliştirilmeye dönük çalışmalar dikkate değerdir. 16 Şubat 1925 tarihinde Türk Tayyare Cemiyeti kurulmuştur. Türkiye’nin kendi uçaklarını üretebilmesi, sivil ve endüstriyel havacılığın meydana getirilebilmesi amacıyla Reisi Cumhur Mustafa Kemal’in himayesinde, Başvekil İsmet Paşa’nın fahri başkanlığında, Cevat Abbas’ın (Gürer) Kurucu Başkanlığı’nda faaliyetlerine başlamıştır. Cemiyet’in amacı havacılığın askeri, iktisadi, siyasi ve sosyal önemini tanıtmaktı. İlk faaliyetlerden birisi de Tayyare Bayramlarını düzenleyecek olmasıdır. Bu amaçla cemiyet, Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nin ertesi günü 31 Ağustos’u, “Türk Tayyare Bayramı” olarak kabul etmişti. Sonrasında 25 Ağustos 1926’da Türk ordusunun 30 Ağustos’ta kutladığı “Zafer Bayramı”yla aynı gün yapılmasına karar verildi. Zafer ve Tayyare Bayramı ismi 1935’e kadar bu isimle kutlanmış tekrar sadece Zafer Bayramı olarak kutlanmıştır.

Zafer ve Tayyare Bayramlarında düzenlenen en önemli etkinliklerden biri “uçaklara ad verme törenleri” olmuştur. Havacılığın geliştirilmesi için yapılan yardım ve vergilerle uçak alımları yapılmak istenmiştir. bu çerçevede Tayyare ianesi tartışmalar doğursa da Tayyare Cemiyeti’ne uçak alınması için bağışı yapan şehirlerin halkı önünde aldıkları uçaklar törenlerle uçurulmuştur.

Bağışı yapan ilk şehir Adana’nın Ceyhan kasabası olmuştur. Tayyare Cemiyeti’nin Fen Şubesi’ni organize etmekle sorumlu, dönemin meşhur havacılarından Vecihi Hürkuş uçuşu gerçekleştirmiştir. Tayyare Bayramlarında vatandaşlara teşvik amacıyla yapılan duyurulardan bazıları şu şekilde idi: “Tayyareye yardım ediniz, Fitre ve zekat tayyarenindir unutma kardeş, Kurban derileri tayyarenindir, Aziz Yurttaş! 30 Ağustos Zafer ve Tayyare Bayramı yaklaşıyor. Bu büyük günde Türk Tayyare Cemiyeti’ne yardım etmek en büyük yurt borcudur, Vatandaş; Bugün Tayyare Bayramıdır Unutma!, Hava tehlikesini bilenlerin arasına katılmayanlar! Acele ediniz. Yurt, sizi ödeve çağırıyor, Tayyare En Güçlü Silahtır!”

Bartın, Kastamonu ve Safranbolu’da uçak bağışında adı olan şehirlerdendir. 30 Ağustos Zafer ve Tayyare Bayramı dolayısıyla törenler yapılmış uçaklar satın alınmıştır. Bartın gazetesinde Bartın tayyaresi başlığıyla verilen haberde “Hükumetçe kasabamız namına bir tayyarenin alındığını Cumhuriyet gazetesinde okuduk. Tayyaremizin pek yakında şehrimize geleceğini ümit ediyoruz” yazılmıştır. 1929 Dünya Ekonomik Buhranının etkisiyle yumurta üretici ve tüccarları ise tayyare ianesine itiraz etmiş ve bu ianenin bazı yerlerde daha ucuz olduğunu iddia etmişlerdir. Safranbolu halkının bağışladığı Zafranbolu tayyaresinin kasabada ineceği uygun yer olmadığı için ad koyma töreni Kastamonu’da düzenlenmiştir. Safranbolu’nun önde gelenleri Kastamonu’ya gitmişler pilota hediye kol saati vermişlerdir. 30 Ağustos 1931 günü Zafranbolu uçağı, adını aldıktan sonra kalkış yaptığı Eskişehir’e Safranbolu semalarında halkı selamlayarak geri dönmüştür. Günümüzde de tarifeli uçaklardan birinin ismi Safranbolu olarak bu hatırayı yaşatmaya devam etmekte, ayrıca Erhan Hangün ve Zafer Çamlıca’nın girişimleri ile orijinal Zafranbolu uçağı daha önce hurdaya çıkarıldığı için başka bir uçak Safranbolu Aile Mezarlığı’nın karşısındaki yerine getirilerek Safranbolu’ya hakim bir noktada anıt olarak konulmuştur.

Zafer ve Tayyare Bayramı kutlamalarında halk askerlik şubelerine ziyarette bulunur, talebeler yürüyüş yapar şiirler okurdu. Ayrıca bazı öğrenciler Cumhuriyeti temsilen kanatlı melek kılığına girerdi. İşte bu kanatlı melekler cumhuriyeti olduğu kadar tayyareyi de temsil ediyordu. Yukarıda bahsettiğimiz sivil tayyarecimiz Vecihi Bey de o yıllarda Karadeniz sahillerini dolaşarak vatandaşın havacılığa ilgi ve alakasını artırmaya çalışmıştır. Bartın sahilinden Trabzon’a kadar uçan Vecihi Hürkuş Of kasabasında hasarlı bir iniş yapsa da tekrardan uçmayı başarmıştır. Zihinlerden silinmeyen Vecihi Bey Yeşilçam’da evlerin üstünden yaptığı yakın uçuşlar ile Vecihi isimli komik bir karakter olarak günümüzde hatırlanıyor.